Ата-аналарға арналған кеңес «Мектеп жасына дейінгі балалардың әлеуметтік-эмоционалдық тәрбиесін қалыптастыру»

Мектеп жасына дейінгі балалардың әлеуметтік-эмоционалдық дамуы олардың өмір бойғы қарым-қатынастарын, өзін-өзі түсінуін және басқа адамдармен әрекет ету қабілеттерін қалыптастырады. Осы кезеңде балалардың эмоциялық әлемі кеңейіп, олар өздерінің және басқа адамдардың сезімдерін түсіне бастайды. Бұл кезеңде дұрыс бағытталған тәрбие балалардың әлеуметтік және эмоциялық дамуына үлкен әсер етеді. Міне, ата-аналар мен тәрбиешілер үшін пайдалы кеңестер:

1. Эмоциялық интеллектіні дамыту

• Балалар өз эмоцияларымен және басқалардың сезімдерімен таныса бастағанда, оларға эмоциялар туралы әңгімелесу маңызды. Баланы әртүрлі эмоцияларды түсінуге үйретіңіз, мысалы: қуаныш, реніш, қайғы, ашулану. Оның эмоцияларын атаңыз және оларға сәйкес әрекеттерді талқылаңыз.
• «Қалай сезіндің?» деген сұрақ арқылы балаға өз сезімін білдіруге көмектесіңіз. Бұл оның өзін-өзі тануға және басқалардың сезімдерін түсінуге көмектеседі.

2. Өзін-өзі бақылау дағдыларын дамыту

• Балаларға өз әрекеттерін бақылап, эмоцияларына ие болуға көмектесіңіз. Оларға ашуланғанда тыныс алуды немесе бір орында тұрып, санаулы секундтар бойы тыныштықты сақтауды үйретіңіз.
• Балаларға өз сезімдерін білдіруде шектен шығудан гөрі, оларды дұрыс жолмен білдіруге үйрету маңызды. Мысалы, бала ашуланғанда оны дөрекі түрде емес, сыпайы түрде айтуға үйретіңіз.

3. Әлеуметтік дағдыларды қалыптастыру

• Балаларды басқа балалармен бірге ойындар ойнауға және топтық әрекеттерге қатысуға үйретіңіз. Ойын — балалардың әлеуметтік дағдыларды дамытуға ең тиімді тәсілдердің бірі.
• Олармен бірге «мені тыңда», «бөліс», «кешір» деген қарапайым әлеуметтік сөздерді пайдаланып, ынтымақтастық, ізгілік, көмек көрсету дағдыларын дамытуға тырысыңыз.

4. Қарым-қатынас дағдыларын дамыту

• Балаларға өз сезімдерін, пікірлерін дұрыс жеткізе білуге үйретіңіз. Оларға қарапайым сөйлемдермен: «Мен қуаныштымын», «Мен ренжідім» деген сияқты сөздер арқылы өз сезімдерін білдіруге көмектесіңіз.
• Өзара қарым-қатынас кезінде балаларды тыңдауға үйретіңіз. Қарым-қатынасқа белсене қатысуға, басқалардың пікірін құрметтеуге және түсінуге үйрету өте маңызды.

5. Қарым-қатынаста сенімділік қалыптастыру

• Баланың өзін-өзі сенімді сезінуі үшін оның әрбір жетістігін мадақтаңыз. Қателіктер болса, оларды дұрыс түсіндіруге тырысыңыз және сынға емес, түсіндіру мен қолдау көрсетуге назар аударыңыз.
• Баланы өз ойлары мен сезімдерін ашық білдіруге ынталандырыңыз, бірақ оны басқаларға қатысты жағымды, сыпайы және ізгі болуға үйретіңіз.

6. Қоғамдық және мәдени құндылықтарды түсіндіру

• Баланың дұрыс әлеуметтік мінез-құлықты игеруі үшін оған қоғамдағы маңызды құндылықтарды үйретіңіз. Өзара құрмет, әділдік, әділеттілік, достық сияқты ұғымдар баланың ішкі дүниесінде орнығады.
• Баланы қайырымдылық пен көмек көрсетуге үйретіңіз. Басқаларға көмек көрсету арқылы баланың эмоциялық және әлеуметтік дамуы нығаяды.

7. Эмпатия мен жауапкершілікті дамыту

• Баланы басқалардың сезімдерін түсінуге және оларға эмпатия көрсетуге үйретіңіз. Оларға «Сен неге қайғырдың?» немесе «Ол қалай сезінді?» деген сұрақтарды қойып, басқа адамдардың сезімдерін тануға үйретіңіз.
• Өзіне ғана емес, басқаларға да жауапкершілікпен қарауды үйретіңіз. Мысалы, достарымен бірге ойнағанда ойыншықтарды бөлісу, біреуге көмектесу сияқты әрекеттер арқылы.

8. Сезімдерді дұрыс тану және реттеу

• Баланы сезімдерін тануға және оларды дұрыс басқаруға үйретіңіз. «Мен ренжіп тұрмын» деп айту арқылы баланың өз сезімін білдіруіне мүмкіндік беріңіз. Қажет болса, баланы сол сезімді қалай жеңуге болатыны туралы бағыттаңыз.
• Әрбір бала әртүрлі қарқынмен дамиды, сондықтан эмоциялық реттеуді қалыптастыруда уақыт қажет болуы мүмкін.

9. Жақсы үлгі болу

• Балалар көбінесе ата-аналары мен тәрбиешілерінің мінез-құлқын үлгі тұтады. Сондықтан да, өзіңіздің эмоциялық реакцияларыңызды бақылап, балаларға жағымды қарым-қатынас үлгісін көрсетіңіз.
• Баланы құрметтеу, сыпайы сөйлеу, басқалардың сезімдерін түсіну — бұл сіздің балаңыз үшін ең жақсы үлгі болмақ.

Қорытынды:

Мектеп жасына дейінгі балалардың әлеуметтік-эмоционалдық тәрбиесі олардың дамуының маңызды бөлігі болып табылады. Ата-аналар мен тәрбиешілер балаларға дұрыс бағыт бергенде, олардың эмоциялық және әлеуметтік дағдылары дамып, баланың әлемге деген оң көзқарасы қалыптасады. Балаға қолдау көрсету, оны түсіну және қажетті дағдыларды дамыту — болашақтағы сәтті қарым-қатынастар мен өмірлік жетістіктердің негізі болады.

«Әсел» бөбекжайы МКҚК-ның

педагог-психологі Б.Е.Айсина